Τα «θαμμένα» βρέφη της Αστυπάλαιας

Το βρεφικό νεκροταφείο της Αστυπάλαιας, ένα μοναδικό στον κόσμο εύρημα, καταστρέφεται! Στο ένα από τα τρία οικόπεδα που καταλαμβάνει στην πλαγιά Κυλίνδρα, ξεφύτρωσε τους τελευταίους μήνες μια ογκώδης οικοδομή. Η περιοχή δεν έχει απαλλοτριωθεί, χιλιάδες αγγεία με σκελετούς αρχαίων βρεφών στα σπλάχνα τους βρίσκονται «θαμμένα» κάτω απο μουσαμάδες και σιδεριές στο έλεος των καιρικών συνθηκών και των αρχαιοκαπήλων.
Το μπετόν στον αρχαιολογικό χώρο είναι το κερασάκι στην τούρτα, καθώς επισημαίνει στην «Κ» ο ντόπιος μηχανικός Νίκος Κομηνέας.
Το βρεφικό νεκροταφείο της Αστυπάλαιας αποκαλύφθηκε το 1995, όταν ο τελευταίος υπέβαλε αίτηση για ανοικοδόμηση οικισμού οικοτουριστικού χαρακτήρα και κάλεσε την ΚΒ΄ Εφορία Αρχαιοτήτων Ρόδου, καθώς υπήρχε υπόνοια, λόγω του αρχαίου νεκροταφείου ενηλίκων του Κάτσαλου που βρίσκεται απέναντι, ότι κάπου εκεί υπήρχαν αρχαιότητες. Καθώς μας λέει η τότε προϊσταμένη της ΚΒ΄ Εφορίας Μαρία Κόλλια οι πρώτες διερευνητικές τομές έδειξαν την ύπαρξη πληθώρας αγγείων με εκχυτρισμένα μωρά! Η έρευνα έδειξε ότι το βρεφικό νεκροταφείο εκτεινόταν και στα δύο παρακείμενα οικόπεδα έκτασης 3.000 μ. περίπου. Επρόκειτο δηλαδή για ένα εύρημα μεγάλης αρχαιολογικής, ανθρωπολογικής και ιστορικής αξίας. Οι μετέπειτα έρευνες των οποίων προΐστατο η κ. Κόλλια έδωσαν ευρήματα που χρονολογούνται από το 850 π. Χ. έως και τους ελληνιστικούς χρόνους! Μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί 2.758 αγγεία με εκχυτρισμένα (θαμμένα σε αγγεία, η λέξη προέρχεται από τη χύτρα) βρέφη. Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι το βρεφικό νεκροταφείο εκτείνεται σε όλη την πλαγιά και προκειται να αποκαλυφθούν τουλάχιστον 3.500 αγγεία με σκελετούς αρχαίων μωρών. Οι εργασίες έχουν σταματήσει λόγω έλλειψης κονδυλίων και το νεκροταφείο έχει εγκαταλειφθεί.
Η ανέγερση οικοδομής, με άδεια, μέσα σε αρχαιολογικό χώρο, αποτελεί ένα σοβαρό θέμα. Ρωτάμε τους αρχαιολόγους της ΚΒ΄ Εφορίας Κλασικών Αρχαιοτήτων. Η Μελίνα Φιλήμονος, διευθύντρια της ΚΒ΄ Εφορίας Αρχαιοτήτων Ρόδου, επισημαίνει ότι το οικόπεδο Σταυριανού στο οποίο χτίζεται το οίκημα είναι εντός σχεδίου πόλεως και ότι ο ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα να κτίσει εφ’ όσον εξασφαλίσει άδεια. Πώς δίνεται η άδεια μέσα σε ένα αρχαίο νεκροταφείο; Καθώς μας εξηγεί η κ. Φιλήμονος, την άδεια έδωσε η 4η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (!) που είναι υπεύθυνη για την Αστυπάλαια. Η ΚΒ΄ Εφορία Δωδεκανήσου επενέβη για να αφαιρέσει τα αγγεία από το οικόπεδο και να επιβάλει ώστε το οίκημα να πατήσει πάνω σε πέδιλα και όχι να σκάψουν θεμέλια στον βράχο, προκειμένου να μεταφερθούν εκεί ξανά κάποια αγγεία για να είναι επισκέψιμο. Τα σχέδια ελέγχθηκαν από τις άλλες αρμόδιες υπηρεσίες και κανείς δεν είδε το άτοπο της ενέργειας. «Αν έπρεπε να μην χτίζουμε όπου υπάρχουν αρχαία τότε δεν θα χτίζαμε πουθενά στην Ελλάδα» είναι το γνωστό επιχείρημα που χρησιμοποιείται και εδώ από τους αρχαιολόγους, όπως και «το ελληνικό κράτος δεν έχει λεφτά για απαλοτριώσεις». Και γιατί δεν γίνονταν απαλλοτριώσεις όταν υπήρχαν τα χρήματα; Αναρωτιέται κανείς, ειδικά όταν η κ. Μελίνα Φιλήμονος λέει ότι ο χώρος (εκτός οικοδομής) θα καλυφθεί με γυαλί και θα είναι επισκέψιμος στο μέλλον.
«Τα μωρά», λένε οι Αστυπαλίτες όταν αναφέρονται στο μοναδικό στον κόσμο νεκροταφείο βρεφών της Κυλίνδρα. Από την αρχή της έρευνας ώς τον περασμένο Οκτώβριο, λέει η αρχαιολόγος που τη διεξήγαγε, Μαρία Κόλλια, είχαν αποκαλυφθεί 2.758 αγγεία. Ο αριθμός όμως φαίνεται ότι θα αυξηθεί κατά πολύ, αφού εκχυτρισμοί εντοπίζονται και σε άλλα οικόπεδα. Τα πιο παλιά αγγεία είναι υδρίες με γραπτή διακόσμηση και χρονολογούνται στην Υστερη Γεωμετρική Εποχή. Τότε άλλωστε υπολογίζουμε την έναρξη της χρήσης του χώρου, όπως συμβαίνει και στο νεκροταφείο ενηλίκων στον Κάτσαλο. Τα αγγεία της αρχαϊκής περιόδου είναι πολύ περισσότερα από τα γεωμετρικά, με σπάνια μοτίβα, ενώ υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός αμφορέων ποκίλων σχημάτων και προελεύσεων: Σάμου, Χίου, Θάσου, Κω, Ρόδου, Κνίδου, Κλαζομενών, ακόμη και τύπου Χαναάν - Παλαιστίνης. Το νεκροταφείο βρισκόταν πιθανότατα κοντά σε Ιερό της Ειλειθυίας που ήταν θεότητα - προστάτης της λοχείας, ένα ιερό που βρίσκεται μάλλον κάπου στη Χώρα της Αστυπάλαιας αλλά δεν έχει αποκαλυφθεί. Δεχόταν νεογέννητα παιδιά που πέθαναν στη γέννα ή και βρέφη μέχρι δύο ετών, τα οποία σύμφωνα με το έθιμο τοποθετούνταν μέσα σε αγγεία για να έχουν την αίσθηση της μήτρας.
«Η πληθώρα των εκχυτρισμένων βρεφών και η μεγάλη χρονική έκταση που καταλαμβάνουν τα ευρήματα μιλούν για τη σπουδαιότητα της Αστυπάλαιας τα αρχαία χρόνια ως κόμβου στρατηγικής σημασίας. Πιθανολογείται ότι θάβονταν εδώ βρέφη από όλη τη Μεσόγειο, πράγμα που θα επιβεβαιώσει ή όχι η ανθρωπολογική έρευνα. Στο παλιό Σχολείο όπου έχουν μεταφερθεί οι εκχυτρισμοί του οικοπέδου Σταυριανού εργάζονται ανθρωπολόγοι από το Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, το UCL, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Σάιμον Χίλσον, ενώ τα δύο τελευταία χρόνια εργάζεται με το ίδιο αντικείμενο και διεθνής ομάδα απο Αγγλους, Καναδούς, Φινλανδούς και Αμερικανούς μελετητές με διάφορες ειδικότητες στον ανθρώπινο σκελετό.