ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΑΛΙΑΡΤΟΥ: Σπουδαία αρχαία ευρήματα δίπλα στον Αλιάκμονα

Για τουλάχιστον έξι χιλιετίες κατοικήθηκε και καλλιεργήθηκε η εύφορη γη στη λεκάνη του Αλιάκμονα, στην καρδιά της Μακεδονίας.
Ίχνη της αδιάλειπτης κατοίκησης της περιοχής από την 5η χιλιετία π.Χ. έως τους βυζαντινούς χρόνους αποκάλυψε η αρχαιολογική ανασκαφή στις όχθες του ποταμού, στα σύνορα των νομών Κοζάνης, Γρεβενών και Λάρισας:

Εκεί, στη θέση Λογκάς της Ελάτης, ένα μεγάλο τεχνικό έργο που σχεδιάζει η ΔΕΗ, αυτό της κατασκευής του φράγματος του Ιλαρίωνα, έδωσε την ευκαιρία να αναπτυχθεί μία ιδιαίτερα εκτεταμένη ανασκαφική έρευνα, που καλύπτει 455 στρέμματα! Πρόκειται, όπως εξηγεί στον «Α» η δρ αρχαιολόγος, προϊσταμένη της Λ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Γεωργία Καραμήτρου – Μεντεσίδη, για μία από τις μεγαλύτερες ανασκαφές που έχουν γίνει ποτέ σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Εκατοντάδες ανθρώπινες ταφές της Πρώιμης, Μέσης και Υστερης Εποχής του Χαλκού, καθώς και της πρώιμης εποχής του Σιδήρου, με σκελετούς ιπποειδών να συνοδεύουν σε κάποιες περιπτώσεις τους νεκρούς, και ένας τεράστιος αριθμός κινητών ευρημάτων (αγγεία, κοσμήματα, εργαλεία, όπλα, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα πήλινα ειδώλια) ήρθαν στο φως μόνο κατά τους τελευταίους μήνες στο πλαίσιο των ερευνών που χρηματοδοτεί η ΔΕΗ. «Τα ευρήματα είναι μοναδικά, πολλαπλά. Χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες ευρημάτων που δεν έχουμε πού να τα βάλουμε», τονίζει η κ. Μεντεσίδη.

Ταφές και άλλα ευρήματα από τις ανασκαφές στο προϊστορικό νεκροταφείο της περιοχής Λογκά Ελάτης,
δίπλα στον ποταμό Αλιάκμονα

Οι αρχαιολόγοι δίνουν αγώνα κόντρα στο χρόνο: το χρονοδιάγραμμα ορίζει ότι ώς τον Ιούλιο του 2012 πρέπει να ολοκληρώσουν την ανασκαφή. Στη συνέχεια ο χώρος θα κατακλυστεί από τα νερά και θα μετατραπεί σε λίμνη. «Γίνεται μία απέλπιδα προσπάθεια. Μέχρι τον Ιούλιο του 2012 έχουμε το χρονικό όριο να περισσώσουμε ό,τι μπορούμε να περισσώσουμε. Δεν έχουμε άλλη λύση, η αρχαιολογική υπηρεσία προσπαθεί να κάνει τα αδύνατα δυνατά, να περισσώσει τον πολιτιστικό πλούτο. Η ΔΕΗ δεν μπορεί να κάνει αλλιώς. Εδώ και δεκαετίες σχεδιάζει αυτό το μεγάλο τεχνικό έργο, που θα έχει οφέλη για την ενέργεια του κράτους».
Ανάμεσα στα πλούσια ευρήματα, η έρευνα επιφύλασσε και εκπλήξεις στους αρχαιολόγους: ένα χάλκινο τριγωνικό εγχειρίδιο με τρεις οπές για την προσήλωσή του σε λαβή από άλλο υλικό. Παρόμοιο είχε βρεθεί σε τάφο της 2ης χιλιετίας π.Χ. στην παραλίμνια, επίσης, θέση Τούρλα Γουλών, δεξιά του ρου του Αλιάκμονα. Το μαχαίρι, πέρα από όπλο ή εργαλείο, αποτελεί αντικείμενο κύρους, δύναμης και γοήτρου, ενώ το γεγονός της ανεύρεσης σε δύο ταφές μαρτυρά τις πλούσιες επαφές της περιοχής τόσο με το Νότο όσο και με το Βορρά: τέτοιου είδους μαχαίρια έχουν βρεθεί κυρίως στην Κρήτη αλλά και στη Λήμνο, την Αργολίδα και την Αλβανία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ένα οστέινο ειδώλιο σε πτηνόμορφο σχήμα που εντοπίστηκε στο νεολιθικό στρώμα της έρευνας. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι είναι φτιαγμένο από οστά ελαφιού και αποτελεί δείγμα της ιδεολογίας των ανθρώπων που κατοικούσαν την περιοχή.
Η περιοχή
Στις κοιλάδες και τις πεδινές ζώνες του Αλιάκμονα αναπτύχθηκαν ήδη από τα προϊστορικά χρόνια σημαντικές εγκαταστάσεις, οι οποίες εξελίχθηκαν σε σημαντικές πόλεις στα πρώτα ιστορικά χρόνια.
Στο χώρο της λεκάνης του Λογκά έχουν ανασκαφθεί από τους αρχαιολόγους της Λ’ ΕΠΚΑ γύρω στους 100 ταφικούς περιβόλους και λιθοσωρούς της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού, ενώ με βεβαιότητα το νεκροταφείο εκτείνεται σε πολύ μεγαλύτερη έκταση. Αποκαλύφθηκαν 100 ανθρώπινες ταφές, καθώς και σκελετοί ιπποειδών που συνοδεύουν τους νεκρούς. Οι λίθινοι περίβολοι περιέχουν λακκοειδείς ταφές, κιβωτιόσχημες ή ταφές σε πιθάρια και αμφορείς (εγχυτρισμοί). Ως κτερίσματα φέρουν οπλισμό ή λίθινα περίαπτα και όστρεα.
Σε άλλο τμήμα της λεκάνης του Λογκά ανασκάπτεται Νεκροταφείο της Υστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου, με κιβωτιόσχημες ταφές πλούσια κτερισμένες με αγγεία και κοσμήματα.
Επίσης εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κατοικιών της νεολιθικής εποχής και μεγάλο κτίριο, πιθανότατα δημόσιο, των ελληνιστικών χρόνων. Στα κινητά ευρήματα ανήκουν πήλινα αγγεία, κυρίως μεγάλα αποθηκευτικά και άφθονα μικροευρήματα: πήλινα ειδώλια (ανθρωπόμορφα, ζωόμορφα, αγκυρόσχημα, πτηνόμορφα), εργαλεία (λίθινα τριπτά και πελεκητά, από πυριτόλιθο και οψιανό, υλικό σπάνιο στην περιοχή, καθώς και οστέινα), καθώς και υφαντικά βάρη και οστέινες βελόνες, που μαρτυρούν την ενασχόληση των κατοίκων με την υφαντική δραστηριότητα.