ΕΛΙΚΩΝΑΣ O γείτονας του Παρνασσού!

Ομορφα ελατοδάση, γραφικά χωριά, μυθολογικές αναφορές, σηματοδοτημένα μονοπάτια και μια σπάνια βιοποικιλότητα συνθέτουν έναν ελκυστικό ορεινό προορισμό κατά μήκος των δυτικών ακτών της Βοιωτίας. Αγγίζοντας με τους πρόποδές του τον Κορινθιακό κόλπο, το ορεινό σύμπλεγμα του Ελικώνα προσφέρει έναν ιδανικό συνδυασμό βουνού και θάλασσας.

O Ελικώνας, ένα πανέμορφο βουνό που απλώνεται κατά μήκος των δυτικών ακτών της Βοιωτίας, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τις φυσικές του ομορφιές καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που οι Μούσες το επέλεξαν για κατοικία τους και ο Ησίοδος ξεκίνησε τη Θεογονία, το διάσημο έργο του, αναφερόμενος αρχικά στις κοιλάδες του.

Αγγίζοντας με τους πρόποδές του τον Κορινθιακό κόλπο, το ορεινό σύμπλεγμα του Ελικώνα παίζει με το υγρό στοιχείο και την εναλλαγή βουνού - θάλασσας. Διασχίζοντας μονοπάτια ανάμεσα σε άγρια αιωνόβια έλατα, φτάνει κανείς σε κορυφές όπως η πανύψηλη Παλαιοβούνα (1.748 μ.), το επιβλητικό Τσίβερι (1.560 μ.) και η μαγευτική Μεγάλη Λούτσα, απ' όπου το μάτι απλώνεται στον Κορινθιακό κόλπο. Την άνοιξη, η φύση φανερώνει στην περιοχή το μεγαλείο της. Ενα δεντράκι που ξεπροβάλλει μέσα από τα βράχια και ένα όμορφο αλλά σχετικά άγνωστο φυτό, ο Κρόκος ο λευκός (Crocus boryi) -ένα από τα πέντε είδη κρόκου που ευδοκιμούν στον Ελικώνα-, τραβούν τα βλέμματα των φυσιολατρών.

66 απειλούμενα είδη φυτών

«Οσοι ζουν περί τον Ελικώνα λένε πως δεν υπάρχουν στο βουνό θανατηφόρα για τον άνθρωπο βότανα και ρίζες. Μάλιστα, ως τροφή των φιδιών, κάνουν και των φιδιών το δηλητήριο πιο αδύνατο, ώστε συνήθως να γλιτώνουν όσοι δαγκώνονται απ' αυτά...» Αυτό, σύμφωνα με τον διάσημο περιηγητή και γεωγράφο Παυσανία. Με το ότι πρόκειται για ένα εξαιρετικό βουνό συμφωνεί και ο Νίκος Γκώνιας. Ο συνταξιούχος δάσκαλος που ζει στο χωριό Κυριάκι μοιάζει να έχει βρει εκεί τον επίγειο παράδεισό του. Μελετάει και καταγράφει αγριολούλουδα και αρωματικά φυτά (ζαφορά, μανουσάκι, πικραμυγδαλιά, νάρθηκα κ.ά.) και φωτογραφίζει τα κυκλάμινα που φυτρώνουν στις σχισμάδες των βράχων, όπως η γαλάζια ανεμώνα και η άγρια συκιά. Με τη σειρά του, ο δασολόγος Μάκης Κοκμοτός, ο οποίος πρόσφατα ολοκλήρωσε το διδακτορικό του πάνω στον Ελικώνα -για το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών-, κατέγραψε γύρω στα 1.200 είδη φυτών, ανάμεσά τους και 66 απειλούμενα είδη! Ενας υψηλός αριθμός, που φανερώνει σημαντική βιοποικιλότητα. Ανάμεσα στα όσα εντόπισε ο Ελληνας δασολόγος στην ύπαιθρο είναι και τα παρακάτω: Μπελαντόνα, Δίανθος ο πριονόφυλλος, Καμπανούλα η άγρια, Καμπανούλα, Εσπερίς η Θεοφράστειος και Κεντάουρεα. «Οι εναλλαγές στο κλίμα, στο ανάγλυφο, στα εδάφη και στο υψόμετρο αποτυπώνονται πάνω στην ποικιλία της βλάστησης», εξηγεί ο Μάκης Κοκμοτός.

Ξεκινώντας από τα νοτιοανατολικά του βουνού, συναντάμε αραιούς θαμνώνες με κόκκινη Αρκευθο φοινίκεα, πουρναρότοπους -φαγωμένους συνήθως από τα γίδια- και υπολειμματικά δάση πεύκης πάνω από τη Δομβραίνα. Στην ανατολική πλευρά η βλάστηση είναι πιο αραιή. Αιτία είναι οι υψηλές θερμοκρασίες, οι περιορισμένες βροχοπτώσεις και οι ανθρώπινες παρεμβάσεις. Στο πέρασμα των αιώνων, αρχαίοι οικισμοί όπως η Δομβραίνα, η Ξηρονομή και η Θίσβη μετεξελίχθηκαν σε σύγχρονα χωριά. «Η συνεχής παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου έχει ασκήσει σημαντικές επιδράσεις πάνω στις μορφές της βλάστησης», λέει ο κ. Κοκμοτός. Ωστόσο, ανατολικά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο, τα φυλλοβόλα δρυοδάση, όπως αυτό κοντά στο χωριό της Ευαγγελίστριας, διατηρούν τη φυσικότητά τους φιλοξενώντας ανάμεσά τους δεκάδες αγριογούρουνα. Στον νότιο Ελικώνα η θέα προς τη θάλασσα είναι ελκυστική. Στην Κακοτοπιά, όπως φανερώνει και το όνομά της, το βουνό παύει για λίγο να είναι εύκολα προσβάσιμο. Εκεί συναντά κανείς ακόμη και αρπακτικά πουλιά. Στον κεντρικό Ελικώνα, το τοπίο μοιάζει με αλπικό σκηνικό. Ομορφα ελατοδάση, ιδίως ανάμεσα στα αρβανιτοχώρια Αγία Αννα και Κυριάκι, ηπειρωτικό κλίμα, πιο ψυχρές aέριες μάζες, μεγαλύτερη υγρασία και η κεφαλληνιακή ελάτη χαρίζουν μια βαθιά βουνίσια αίσθηση. Μια αίσθηση που σε ακολουθεί σε όλη τη διαδρομή.

Ευτυχώς… ξεχασμένος

Παρότι βρίσκεται σε απόσταση σχεδόν αναπνοής από την Αθήνα, ο Ελικώνας παραμένει ένα άγνωστο στους πολλούς βουνό. Ισως γιατί το «προστατεύει» το χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού και οι υψηλές ταχύτητες με τις οποίες το προσπερνούν οι επίδοξοι σκιέρ. Το βουνό, παρά την έλλειψη οργανωμένου σχεδίου, παρουσιάζει τελευταία μια ήπια τουριστική ανάπτυξη. Για τους αρχαιολάτρεις αυτό εξηγείται λόγω της εύνοιας που έδειξαν σε αυτό οι Μούσες και οι Ολύμπιοι θεοί. Στα περισσότερα χωριά λειτουργούν πια φιλόξενοι ξενώνες και οι ταβέρνες -οι περισσότερες πιστές στο λιτό μενού- που είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στους επισκέπτες. «Εδώ έρχεται ένας πολυάσχολος άνθρωπος που θέλει να φάει, να πιει και να ξεκουραστεί», δηλώνει η κυρία Λούλα Καγιά έξω από την ταβέρνα της στο Ζερίκι και προσθέτει: «Αν θελήσει να πάει και στον Οσιο Λουκά ή στην Αράχοβα, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Δίπλα είναι...». Για την κ. Λούλα Καγιά αυτό είναι άλλο ένα συνηθισμένο πρωινό, χωρίς πολλή δουλειά. Η ίδια κεντάει στην αυλή της ταβέρνας, ο κύριος Παναγιώτης μάς δείχνει τη σκαλισμένη στο χέρι γκλίτσα του, ενώ για μουσική υπόκρουση έχουμε τα αηδόνια. Η σκέψη μου ταξιδεύει σ' ένα άλλο χωριό, την Αγία Τριάδα, όπου ζει η φίλη μου η Ασημίνα, και στα δύο αηδόνια που έρχονται στην αυλή της κάθε άνοιξη, στο διαρκές κελάηδημά τους. Οποτε βρίσκω ευκαιρία, την επισκέπτομαι για να κλέψω λίγο από τους ήχους και κυρίως από την ησυχία του βουνού.

Κινδυνεύει από τον άνθρωπο

Ποιοι παράγοντες απειλούν όμως σήμερα τον Ελικώνα; Σύμφωνα με τον δασολόγο Μάκη Κοκμοτό, οι πιο επιζήμιοι είναι η ερημοποίηση από τις πυρκαγιές -ιδίως στα ανατολικά-, η υπερβόσκηση, η παράνομη υλοτομία, τα περίπου 60 ανενεργά και ενεργά μεταλλεία βωξίτη που έχουν κατατραυματίσει το τοπίο, το εργοστάσιο Αλουμινίου, η διάνοιξη πολλών δρόμων για την εξυπηρέτηση μεταλλείων και βοσκών, η άναρχη ή αυθαίρετη δόμηση.

Δυστυχώς, η κατάσταση που επικρατεί θυμίζει «ξέφραγο αμπέλι». Ο κάτοικος κάθε χωριού χτίζει όπου και όπως θέλει, ενώ κόβει όποιο κλαδί ή δέντρο επιθυμεί - κι ας χρειάζεται αιώνες για να μεγαλώσει. Ο τσοπάνος βόσκει τα ζώα του όπου επιθυμεί και ο κυνηγός στέλνει τα σκυλιά του να μπουν στις ελάχιστες προστατευόμενες περιοχές και να φέρουν τα θηράματά τους... Από καθαρά περιβαλλοντική σκοπιά, όσο και αν δεν τους αρέσει, οι κάτοικοι του Ελικώνα είναι οι πρώτοι που απειλούν την ισορροπία και τη βιοποικιλότητα του βουνού.

Ωστόσο, είναι οι ίδιοι κάτοικοι που αντιλαμβάνονται τη νέα, «κεντρική απειλή» και αντιδρούν. Τον Ιούλιο του 2007 πραγματοποιήθηκε και η πρώτη πορεία διαμαρτυρίας για το σχεδιασμό του ΥΠΕΧΩΔΕ, που ορίζει τη Βοιωτία ως Περιοχή Βιομηχανικής Επέκτασης με συνθήματα : «Οχι πληγές ενέργειας στη Βοιωτία» και «Οι ρύποι θα μείνουν στη Βοιωτία, τα κέρδη θα φύγουν στην Ισπανία». Ενα από τα κύρια αιτήματα των κατοίκων ήταν τότε η απαγόρευση εγκατάστασης μονάδων λιθάνθρακα στο εργοστάσιο Αλουμίνιο της Ελλάδος. Σήμερα, ο αγώνας τους κατά του λιθάνθρακα «δικαιώνεται». Η αδειοδότησή του παγώνει και πολλοί κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής συνεχίζουν να μάχονται ενάντια στην ανεξέλεγκτη βιομηχανοποίηση ολόκληρης της Βοιωτίας.

Info:

ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΤΕ

Παίρνετε την Εθνική οδό Αθηνών - Λαμίας και στρίβετε στον κόμβο της Θήβας. Ο Ελικώνας εκτείνεται στα αριστερά του επαρχιακού δρόμου από Θήβα προς Λιβαδειά και Αράχοβα. Στρίβετε αριστερά για οποιοδήποτε από τα χωριά του και σε λιγότερο από 2 ώρες βρίσκεστε στην καρδιά του βουνού.

ΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ

Πολύ κοντά στο χωριό της Ευαγγελίστριας ξεχωρίζει το Κτήμα Μουσών (Τ 22680-22100, 6936 740330, www.ktimamuson.gr). Στο ομώνυμο χωριό του Ελικώνα επιλέξτε τον παραδοσιακό πέτρινο ξενώνα Πολύμνια. Ακριβώς δίπλα λειτουργεί εργαστήριο με παραδοσιακά προϊόντα, όπως χυλοπίτες, τραχανάς, γλυκά του κουταλιού κ.λπ. Μη φύγετε αν δεν αγοράσετε κάποιο από αυτά (Τ 22610-25429, 22610-28808).

Στην Αγία Αννα κλείστε δωμάτιο στον περιποιημένο ξενώνα Ελικώνιο και γευματίστε στην ταβέρνα που λειτουργεί στο ισόγειο (Τ 22610-94444, 6972 582867). Στο Κυριάκι, το μεγαλύτερο από τα χωριά του Ελικώνα, επιλέξτε τον παραδοσιακό ξενώνα Ιπποκρήνη (Τ 22610-51783).

ΠΟΥ ΝΑ ΦΑΤΕ

Στο χωριό Ελικώνας επιλέξτε το Ζερίκι (Τ 22610-21993, 24658), στην Ευαγγελίστρια καθίστε στο Στέκι του Ελικώνα (Τ 22680-23170) και στην Αγία Αννα αναζητήστε την ταβέρνα Νικολάου (Τ 22610-94500, 6974 370 271). Τέλος, αν πάτε στο Κυριάκι, μη φύγετε αν δεν δοκιμάσετε τοπικές σπεσιαλιτέ στο Αρχοντικό (Τ 22670-51900).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Οι πλαγιές του Ελικώνα ενδείκνυνται για πεζοπορία. Οι πιο διαδεδομένες διαδρομές είναι το πολύ καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι 22, που διασχίζει τον Ελικώνα σε πανέμορφα σημεία του, η διαδρομή στο φαράγγι της Κλεισούρας, που καταλήγει στον κόλπο της Αντίκυρας (διάρκεια 6 ώρες), και το μονοπάτι που οδηγεί από το Κυριάκι στην κορυφογραμμή της Μεγάλης Λούτσας και από εκεί στο Ζερίκι (Ελικώνας).

Για λεπτομερέστερη καθοδήγηση και συμβουλές, επικοινωνήστε με τον Ορειβατικό Σύνδεσμο Κυριακίου (Τ 22670-49606, 6979 675 522). Πρόκειται για ένα σύλλογο που αριθμεί 807 μέλη, που κατάφερε να αγοράσει δικό του πυροσβεστικό όχημα, με αφορμή τις πυρκαγιές του 2007.

ΤΙ ΝΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ

•   Τη μονή Οσίου Λουκά. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της μεσοβυζαντινής περιόδου, που ξεχωρίζει για το αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα των τριών ναών, τα ψηφιδωτά και τα μωσαϊκά του. Χτίστηκε τον 11ο αιώνα σε δυτική πλαγιά του Ελικώνα. Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες προσελκύει πολλούς επισκέπτες από κάθε γωνιά της γης, ενώ σε όλη τη διάρκεια του χρόνου το επισκέπτονται πιστοί από τα γύρω χωριά και πόλεις. Πληροφορίες: Τ 22670-22228, www.osiosloukas.gr
•   Την Πηγή Ιπποκρήνη. Κατά τον Ησίοδο, στα νερά της έλουζαν το σώμα τους οι Ελικωνιάδες Μούσες.
•   Την Αρβανίτσα, έναν κλασικό πρωτομαγιάτικο, και όχι μόνο, προορισμό μέσα στα έλατα. Στη συνέχεια κατευθυνθείτε στην Αγία Άννα, όπου θα απολαύσετε τον καφέ σας στου Φίλωνα.
•   Το Σπήλαιο του Πανός, στο οποίο κάθε Αύγουστο διοργανώνεται μια μοναδική συναυλία υπό το σεληνόφως.
•   Την Κοιλάδα των Μουσών.
•   Το Μετέωρο των Αγίων Θεοδώρων και την παραλία του Καραχάλιου στον Κορινθιακό.

ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΕΤΕ

Να αγοράσετε προϊόντα του νεοσύστατου Συνεταιρισμού Γυναικών «Οι Μούσες» (Τ 6907 918 110) στο Κυριάκι.